​

Khi bạn xem một cuốn phim, ngoài phần hình trên màn ảnh, bạn còn nghe được âm thanh từ trong phim. Quá trình tạo dựng âm thanh sẽ phân tích về những dữ kiện thật và không thật về nghệ thuật này.

Sự thật…

Người làm trong nghề này được gọi là chuyên gia hiệu ứng âm thanh, (Foley artis). Chuyên viên “tái tạo” âm thanh giả cho phim điện ảnh, chương trình TV và radio trong một studio gọi là Foley Stage được đặt trong một building lớn - một trung tâm Post Production Studio.

Tận dụng nhiều loại giày và nhiều đồ dùng biểu diễn – vè xe, dĩa ăn, ly, chén, ghế, và bất cứ dụng cụ gì trong đời sống - người Foley Artist có thể hoàn toàn thay thế âm thanh gốc hoặc bổ sung những âm thanh có sẵn để tạo một luồng âm thanh mới phong phú hơn. Gần như tất cả phim điện ảnh và TV show bạn đã từng coi đều có chứa một luồng âm thanh Foley.

Một người ghi lại âm thanh tiếng cưa gỗ thập niên 1930 - NGUỒN EN.WIKIPEDIA.ORG​

Vậy sao lại không thu âm thanh khi quay phim?

Hẳn nhiên, nhưng có nhiều lý do vì sao Foley là một phần phức tạp của âm thanh phim.

Trong hiện trường đóng phim, chẳng có cái gì là “đồ thật”: bảo kiếm làm bằng plastic, sàn đá cẩm thạch làm bằng ván ép. Foley thay thế hoặc làm nổi bật âm thanh “sống” đó; kết quả là một cây gươm có tiếng rung như kim loại và sàn nhà vang lên như đá cẩm thạch.

Trong lúc quay phim, chuyên viên thu âm cố gắng ghi lại chỉ phần đối thoại. Những microphones được đặt kỹ lưỡng để ghi âm, ngay cả những tiếng thì thầm của tài tử mà không ghi lại những âm thanh hậu cảnh từ máy quay phim hoặc những người chung quanh. Foley giúp bỏ thêm vào một lớp âm thanh để tạo một “kênh” dồi dào và thực tế.

Một “foley artist” - NGUỒN SCOTTTINDLEPCA.BLOGSPOT.COM



Công đoạn ADR của phim Star War 3D - NGUỒN YPUTUBE.COM​

Nhưng bất kể những nỗ lực của chuyên viên ghi âm, thế giới hiện đại có khuynh hướng trở thành ồn ào – máy bay, xe lửa, và xe hơi ở khắp nơi và bạn không thể ngưng chận thế giới chỉ vì bạn đang quay cuốn phim. Tiếng ồn tại phim trường thường lấp đi phần đối thoại và phần này cần phải được “đốp” (dubbed) trong phòng thu sau đó - người tài tử có thể nói lại nguyên đoạn hay chỉ một chữ. Quá trình này được gọi là Looping hoặc Automated Dialogue Replacement (ADR) - tiếng Việt mình gọi là lồng tiếng.

Tuy nhiên, những đoạn ADR thì sạch và không có tiếng ồn – nghe không tự nhiên khi đưa vào phim. Và bị thiếu những tiếng chân bước, cùng với những hành động khác trên màn ảnh. Foley lấp đi những khoảng trống giữa những đoạn quay “sống” và ADR trong studio, làm phẳng và tạo nên những âm thanh mới.

Quá trình quay phim cũng tạo nên những “lỗ hổng” trong âm thanh vì mỗi cảnh được quay từ góc cạnh khác nhau qua nhiều lần để có được cái nhìn tốt nhất. Một khi được ghép lại, những hình ảnh trôi chảy từ cú shot này qua cú shot khác trong một chuyển động mềm dẻo nhưng âm thanh có thể bị gián đoạn hoặc chồng lên nhau. Một lần nữa, Foley cung cấp một nền móng để nối liền những kẽ hở này.

Và hầu hết những sản phẩm phim được bán và phân phối đi khắp thế giới và chuyển dịch qua nhiều ngôn ngữ. Khi các chuyên viên chuyển âm thay thế Anh ngữ với một ngôn ngữ khác (qua ADR), một “rãnh” Foley cũng được cần có để thay thế tiếng bước chân và những âm thanh khác đang bị thiếu.

Một “foley “ - NGUỒN SCOTTTINDLEPCA-BLOGSPOT-COM​

Sự không thật…

Foley không kể cả những âm thanh như tiếng máy xe, tiếng nổ hoặc những động cơ khác – lái một chiếc xe vòng quanh phòng thâu hoặc cho nổ căn nhà thì thường là một chuyện không thể làm, mặc dù nhiều chuyên viên phòng thâu đã cố gắng. Họ cũng không làm tiếng chim, súng laser, chó sủa hoặc mưa bão luôn.

Đây là lãnh vực của người cắt xén âm thanh giả tạo (Sound FX Editor), người này dựa vào một bộ sưu tầm âm thanh đã được thâu, và kỹ thuật điện toán. Mọi thứ từ trực thăng tới sấm sét có thể được cho vào một tầng riêng và mix vào một SFX.

Trong khi người Sound Editor có thể làm những âm thanh giả rất chính xác và lặp lại nhiều lần, họ sẽ gặp khó khăn đối với tiếng bước chân, vì mỗi bước chân đều khác nhau và độc nhất, tốc độ bước thay đổi và tâm trạng của tiếng bước luôn luôn khác nhau. Với một đôi giày thích hợp và nhiều năm thực tập, một Foley Artist có thể làm tiếng bước của tài tử một cách tự nhiên.

Một trong những điều trớ trêu về Foley là nếu bạn có thể biết đó là âm thanh do Foley tạo ra, thì việc làm của người đó không giỏi lắm. Việc làm của người Foley Artist là tạo âm thanh thật đến nỗi khán giả không hề hay biết đó là âm thanh giả.

Một Foley Artist 13 năm làm âm thanh cho chương trình TV Survivor, hiện đang làm việc cho American Gladiators và Wipe Out-woodys - NGUỒN SOUNDADVICE.COM​

Một ví dụ…

Giả dụ trong một cảnh tài tử chụp lấy cây súng, bước tới chiếc môtô, nổ máy và lái đi…

- Foley sẽ tái tạo tiếng cạ của chiếc áo da và quần jeans lúc người tài tử đi bộ, tiếng chân bước (giày cowboy nặng nề), tiếng cầm súng, tiếng leo lên xe - có thể thêm tiếng chìa khóa nhét vào ổ mở máy.

- Chuyên viên Sound FX Editor sẽ tạo nên tiếng gầm của máy xe môtô đề máy và chạy đi, tiếng rít bánh xe và những âm thanh hậu cảnh (gió, bụi, đất…)

- Trong một phòng thâu ADR, người tài tử sẽ nói lại câu nói, “I’ll be back…”, trong khi câu này hơi bị khó nghe tại phim trường, bị át đi bởi tiếng máy xe môtô. Người Dialogue Editor sẽ nhập phần production và ADR thành một.

Khi phát ra chung, những rãnh này sẽ sản xuất một thảm âm thanh liền nhau.

Đúng là Holly… good!

Matt Lambourn (Sound editor FX) trái và Simon Riley (biên tập FX Assistant) phải, đang tạo âm thanh cho một phim chiến tranh - NGUỒN MUSICOFSOUND.CO.NZ



Một Foley Artist với micro dưới nước và bể nước - NGUỒN HOLIDAYSELFIE-FILES-WORDPRESS.COM

MỜI CÁC BẠN XEM CLIP CHI TIẾT VỀ NHỮNG NGHỆ SỸ LÀM HIỆU ỨNG ÂM THANH